Ned /

Gnosis


Het gnostisch harmonische kruis,<br>dat de eenheid uitbeeldt van<br>tegengestelde polariteiten

De term gnosis, een term afkomstig uit het Grieks waarin het kennis betekent, ontwikkelde zich als een stroming van het Christendom in haar eerste twee eeuwen. Daarin was er sprake van gnosis in de zin van kennis van verborgen, esoterische, geheime zaken. Het betreft m.n. de kennis van de directe ervaring van het bovennatuurlijke of goddelijke. Bij Plato - in een meer filosofische zin dus - betekent gnosis echter niet zo zeer kennis van verborgen, mystieke zaken, maar kennis in de zin van een hoger weten, een hogere intelligentie, een weten dat in staat is invloed en controle uit te oefenen. De gnosis betreft een verlichting niet zozeer in de zin van kennis door leren van buitenaf, maar een verlichting in de zin van een overeenstemmen met het bovenzinnelijke en het daarmee ervaring opgedaan en geleerd hebben. De term gnosis ligt dus dicht bij het begrip zelfverwerkelijking en emancipatie. In het Christendom haar beginperiode ontstond de gnosis als een religieus-filosofische stroming die, later door de paus tot ketterij verklaard, niet zozeer uitging van het geloof op basis van het aanvaarden van kerkelijk gezag of van welke autoriteit van buitenaf dan ook. Het gaat in de gnosis om het geloof op basis van innerlijke realisatie en verbondenheid met de persoon der heiligheid. In de gnostische praktijk geldt dan het belang van het stabiliseren, van het bestendigen van die relatie met de godheid en de heiligheid. Kort gezegd is gnosis de kennis verkregen door zelfrealisatie


Contrast met spiritualiteit en theïsme

Spiritualiteit versus gnosis

Spiritualiteit is meer een bestaanstoestand of geesteshouding op basis van aangehangen regulerende principes dan van het zijn gekomen tot een realisatie wat betreft het bovenzinnelijke en goddelijke. Ook in filosofische zin impliceert spiritualiteit nog niet dat er gnosis is. Spiritualiteit handelt over de ware aard en de bedoeling van het menszijn in de zin van waarheidlievendheid, geweldloosheid, zuiverheid en inschikkelijkheid (boetvaardigheid) waarbij het ontwikkelen van een gezamenlijke visie het doelt vormt. Men kan dus een sterk spiritueel mens zijn gemotiveerd voor het essentieel menselijke zonder een gnosticus te zijn, zonder direct ervaring in en kennis te hebben van de bovenzinnelijke positie. Maar omgekeerd kan de gnosis ook inhouden dat men weliswaar een blik heeft weten te werpen in een mystieke ervaring en van daaruit een zekere gnosis heeft, maar dat men in het geheel zich niet stoort aan regulerende beginselen of het ontwikkelen van een gezamenlijke visie. Een gnosis die wel spiritualiteit insluit is wat we de filognosie noemen, een speciale spirituele gnosis: van kennis over en inzicht in de bovenzinnelijke positie enerzijds, terwijl er anderzijds ook sprake is van een zich houden aan principes en het nastreven van een gemeenschappelijke visie als doel.


Theïsme en gnosis

Net zo kan er sprake zijn van een samengaan of niet samengaan van een geloof in God, het theÔsme, en de gnosis. Evenzogoed als er een spiritualiteit kan bestaan zonder een geloof in een besturende onpersoonlijke, danwel persoonlijke God - die heet dan Iets, of de Kracht - en er een geloof kan bestaan zonder dat men zich verplicht voelt zich aan de regulerende beginselen der spiritualiteit te houden, kan er ook een gnosis zijn die niet in God gelooft zoals we dat bij filosofen kunnen aantreffen en kan er ook een theÔsme zijn in de zin van een traditionele theologie die alle vorm van gnosis verkettert in naam van het gezagsinstituut van de religie in kwestie. In de filognosie is er sprake van een gnosis die theÔstisch is, en een theÔsme in de zin van een geritualiseerde eredienstenpraktijk dat de gnosis van een spirituele zelfverwerkelijking eveneens aanvaard.


De Integratie van gnosis, theïsme en spiritualiteit in de geestelijkheid

Uiteindelijk gaat het erom tot een geestelijke integratie te komen van alle mogelijke menselijke zienswijzen. Alleen met een goede samenhang van de verschillende bestaande menselijke mentaliteiten kunnen we verwachten te komen tot een wereldorde waarin een ieder zich lekker voelt, een ieder zich gerespecteerd weet. Zo zien we in de filognosie volgens de logica van de analytische spiritualiteit dan het hele kenniscomplex van de geestelijkheid voor ons in de vorm van de volgende tabel:

De filognosie is hierin te herkennen als een kompaskwadrant dat in alle richtingen de integratie van de eenheid in verscheidenheid vormt op het gebied van de feiten, de principes en de persoon van de menselijke mentaliteiten. Het grijze gebied wordt gevormd door het twijfelachtige samengaan van 1) de gnosis met atheÔsme in het mysticisme enerzijds en met het rationalisme in het impersonalisme anderzijds; van 2) het theÔsme met het agnosticisme in het conventionalisme en met het rationalisme in het opportunisme; en 3) van de spiritualiteit met het agnosticisme in het escapisme en met het atheÔsme in het spiritisme. Rationalisme, spiritisme en de andere -ismen vermeld in de tabel kennen we van de definitie van het materialisme als respectievelijk dwaasheden of vormen van corruptie in relatie tot de kennis, de macht en andere zienswijzen en volheden. Tot integratie gekomen in de filognosie verdwijnt de vloek die rust op het ego van al deze eenzame ondernemingen, van al deze eigengereide, verweesde mentaliteiten. In de filognosie zien we de beheersing van de dualiteit van het gnosticisme en het agnosticisme als essentieel in verband met de noodzaak van een spirituele integriteit enerzijds en een open filosofische grondhouding anderzijds. De spiritualiteit zelf die we kunnen afzetten tegenover de rationaliteit vormt eveneens daarmee een fundamentele dualiteit die essentieel is voor een integere filognostische mentaliteit van functioneren naar de principes enerzijds en de feiten anderzijds. En tenslotte staat de dualiteit van het theÔsme tegenover het atheÔsme filognostisch garant voor een gepast respect voor de persoon in zowel religieus als politiek opzicht. Ookal zijn ze gescheiden in ons staatsbestel, ze zijn beiden noodzakelijke vormen van menselijk zelfrespect. Zo bezien is de filognosie dan het eindstadium en de oplossing voor het vraagstuk van de integratie van alle gnostische, theÔstische en spirituele zienswijzen en hun logische tegenhangers.

Vedisch equivalent:


Zie ook:


Links


Deze pagina werd sedert 29 juni 2008 keer bekeken.